Келісу өндірісі – бұл айыпталушы мен оның қорғаушысы айыптаудың мазмұнымен, қылмыстың біліктілігімен, келтірілген залалдың сипаты мен мөлшерімен келісетін және сотта прокурор сұраған жазаның түрі мен мөлшеріне қатысты келісімге келетін өндіріс түрі.
Күдіктінің, айыпталушының, сотталушының немесе оның қорғаушысының немесе прокурордың кінәсін тану туралы келісім жасасу туралы өтінішхаты: адам күдікті мәртебесін алған сәттен бастап сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында; бірінші және апелляциялық сатыдағы сотта – сот кеңесу бөлмесіне шығарылғанға дейін берілуі мүмкін.
Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімі мынадай шарттар болған кезде жасалуы мүмкін: күдіктінің, айыпталушының іс жүргізу келісімін жасасуға ерікті түрде тілек білдіруі, күдікті, айыпталушы қылмыс жасады деген күдікке, айыптауға және іс бойынша бар дәлелдемелерге, олар келтірген зиянның сипаты мен мөлшеріне, жәбірленушінің іс жүргізу келісімін жасасуға келісімі болған жағдайда оған дау айтпай іске қатысу.
Егер жәбірленушілердің кем дегенде біреуі іс жүргізу келісімін жасасумен келіспесе, қылмыстардың жиынтығына қатысты, егер олардың кем дегенде біреуі осы бапта және Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі – ҚР ҚІЖК) 612-бабында көзделген талаптарға сәйкес келмесе, кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу келісімі жасалуы мүмкін емес.
Судья кінәні мойындау туралы іс жүргізу келісімімен және істі келісу кезінде қарау туралы өтінішхатпен қылмыстық істі алып, жасалған іс жүргізу келісімі Заңының талаптарына сәйкестігін тексереді, содан кейін келісу ісінде талқылауды тағайындау туралы, егер келісу ісін қолдануға негіздер болмаса, қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы, қылмыстық істі прокурорға қайтарып беру туралы қаулы шығарады. Егер сот қылмыстың біліктілігімен келіспесе, жаңа келісім жасау мүмкіндігі, азаматтық талап-арыздың мөлшері, жазаның түрі және (немесе) мөлшері болады.
Тараптар қылмыстың саралануы, азаматтық талап қоюдың мөлшері, жазаның түрі немесе мөлшері мәселелері бойынша сот қаулысына сәйкес кінәсін тану туралы жаңа процестік келісім жасасқаннан кейін прокурор қылмыстық істі жаңа процестік келісіммен бірге келісу ісінде қарау үшін сотқа жібереді.
Судья кінәсін мойындау туралы жаңа процестік келісіммен келіспеген жағдайда, ол істі келісу ісінде қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады және істі ол бойынша іс жүргізуді жалпы тәртіппен жүзеге асыру үшін прокурорға жібереді.
Келісу ісін жүргізу кезінде сот отырысына прокурор, сотталушы және оның қорғаушысы қатысады. Жәбірленуші, азаматтық талапкер және олардың өкілдері сот отырысына шақырылмайды. Сот қажет болған жағдайда олардың келісу ісін жүргізудегі сот талқылауына қатысуын ұйымдастыра алады.
Істі келісу ісінде қарау мерзімі он тәулікті құрайды, ерекше жағдайларда бұл мерзім судьяның дәлелді қаулысымен жиырма тәулікке дейін ұзартылуы мүмкін.
Судья келісу ісінде процестік келісімді қарау қорытындылары бойынша мынадай шешімдердің бірін шығарады: егер келісу ісін қолдану үшін негіздер болмаса, қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы қаулы, егер сот қылмыстың біліктілігімен, азаматтық талап қоюдың мөлшерімен не көрсетілген жаза түрімен немесе мөлшерімен келіспесе, қылмыстық істі жаңа процестік келісім жасасу үшін прокурорға қайтару туралы қаулы іс жүргізу келісімінде, келісу ісін жүргізу тәртібімен істі қараудан бас тарту туралы және егер сотта сотталушының кінәсіне күмән туындаса, қылмыстық істі прокурорға қайтару туралы қаулы, егер ҚР ҚПК-нің 35-бабында аталған мән-жайлар анықталса, қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы қаулы, сотталушыға жаза тағайындаумен айыптау үкімі, азаматтық талап қою және басқа да жазалар бойынша шешім іс жүргізу келісіміне сәйкес.
2023 жылдың 12 айында Шахтинск қалалық сотына 53 адамға қатысты келісу ісінде 47 қылмыстық іс келіп түсті, 46 қылмыстық іс қаралды, оның ішінде үкім шығарумен 37 қылмыстық іс, 8 қылмыстық іс прокурорға қайтарылды, 1 қылмыстық іс тоқтатылды.
Д.К.АЛМЕНОВ,
Шахтинск қалалық сотының судьясы