Полковник, Журналистер одағының мүшесі, жазушы Амангелді Жантасовтың «Жартасты жастанған жасақ» (Екінші мұсылман (Қазақстаннан шыққан арнайы жасақ) батальоны)» кітабы 177-ші Жеке арнайы мақсаттағы жасақтың қызметіне арналған іргелі зерттеу. Бұл еңбек терең аналитикалық көзқарасқа негізделген және деректерді егжей-тегжейлі талдаумен ерекшеленеді. Автор, бөлімшенің бұрынғы офицері ретінде, өз еңбегінде жеке тәжірибесі мен тарихи көзқарастарын ұштастырады. 1980 жылы құрылған бөлімше Кеңес Одағының шектеулі контингентінің бір бөлігі ретінде Ауғанстанда жауынгерлік міндеттерді орындады. А.Жантасовтың еңбегі әскери тарих пен геосаяси үдерістерді түсінуге бағытталған маңызды дереккөз.
Кітаптың маңыздылығы оның тек тарихи құндылығында ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғалардың әскери қақтығыстардағы рөліне баса назар аударуында. Жантасов сарбаздардың күнделікті өмірін, олардың қиындықтары мен ерліктерін егжей-тегжейлі суреттейді, бұл зерттеуді ерекше құнды етеді.
«Екінші мұсылман батальонды» құру ұлттық бөлімшелер ұйымдастыру стратегиясының бір бөлігі ретінде іске асырылды. Оның құрамы көбінесе қазақ, қырғыз және ұйғыр ұлттарының өкілдерінен құралды. Әскердің осы аймақтың тілі мен мәдениетін білуі стратегиялық және тактикалық артықшылық берді. Әсіресе барлау қызметін жүргізуде және жергілікті халықпен өзара әрекеттесуде маңызды болды. Сонымен қатар, жасақ құрамындағы этникалық әртүрлілік олардың мәдени тұрғыда жылдам бейімделуіне ықпал етті.
Жасақтың негізін қалаушы аңызға айналған командир «Қара майор» Борис Төкенұлы Керімбаев, яғни «Қара майор», ерекше лидерлік қабілеттерімен және стратегиялық көзқарасымен танымал болды. Оның басшылығымен жасақ жоғары кәсіби дайындықтан өтті. Ол жеке құрамды біріктіріп, олардың тактикалық және физикалық қабілеттерін барынша пайдалануды қамтамасыз етті. Б.Керімбаев әрбір сарбаздың әлеуетін ашып, ұжымда ынтымақтастық пен сенім атмосферасын құрды. Әскерлерді даярлау кезінде оның тәжірибесі мен көшбасшылығы шешуші рөл атқарды.
Кітапта Керімбаевтың батальон құрамына қойған талаптары мен оның басқарушылық әдістері егжей-тегжейлі сипатталады. Мысалы, ол әр сарбаздың мәдениетаралық қарым-қатынасқа бейімділігіне ерекше мән берді. Оның ойынша, әскери дайындық тек физикалық немесе тактикалық тұрғыда емес, сонымен бірге моральдық және интеллектуалдық деңгейде де болуы қажет.
Жасақтың дайындық үдерісі көпқырлы сипатта болды. Әскерлерді тек әскери іс-қимылдарға ғана емес, сонымен қатар мәдени тұрғыда бейімделуге үйретті. Бұл орайда А.Жантасовтың кітабы ерекше құнды: ол полигондағы тактикалық жаттығуларды, түнгі маневрлерді және жергілікті дәстүрлерді зерттеуді егжей-тегжейлі сипаттайды. Мысалы, жергілікті халықтың әдет-ғұрыптары мен тілдерін меңгеру сарбаздарға әлеуметтік қақтығыстардың алдын алуға мүмкіндік берді. Әсіресе күрделі барлау тапсырмаларын орындау кезінде маңызды болды.
Дайындық кезеңінде сарбаздар жауынгерлік тапсырмаларды орындауда жоғары дәлдік пен үйлесімділікке қол жеткізу үшін көптеген сынақтан өтті. Әр жаттығу нақты сценарийге негізделген: тау асуларын қорғау, жүк колонналарын алып жүру және кенеттен болған шабуылдарға қарсы әрекет ету. Сонымен қатар, дайындық бағдарламасы сарбаздардың физикалық дайындығын арттыруға ғана емес, олардың моральдық тұрақтылығын нығайтуға да бағытталды.
Бұдан басқа, оқу барысында 154-ші (Бірінші мұсылман батальоны) арнайы отрядтың озық тәжірибелері қолданылды. Мұндай әдістемелер сарбаздардың жауынгерлік дайындық деңгейін көтеруге ықпал етті. Жантасов тактикалық әрекеттердің тиімділігі барлау тапсырмаларын орындау барысында ерекше байқалғанын атап өтеді. Атап айтқанда, сарбаздар алынған ақпаратты жоғары дәлдікпен қолдана отырып, жаудың әлсіз тұстарын тиімді пайдаланған. Бұған қоса, жауынгерлік топтардың өзара іс-қимылы ерекше үйлесімділікпен жүргізілген.
Ауғанстанда «Екінші мұсылман батальоны» әртүрлі деңгейдегі стратегиялық маңызды тапсырмаларды орындады. Олардың негізгі міндеті барлау, көлік маршруттарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету және жаудың логистикасын бұзу болды. Тапсырмаларды орындау кезінде географиялық және климаттық ерекшеліктер үлкен кедергілер тудырды. Тар тау асулары, қиын жолдар мен тұрақты шабуыл қаупті жағдайды күрделендірді.
А.Жантасов өз еңбегінде батальон сарбаздарының ерлігін сипаттайды. Бір жағдайды айта кетсек, сарбаздар жараланғандарды эвакуациялау үшін қауіп-қатерге толы миссия орындады. Жолдағы торуылға қарамастан, олар қарсылас күштерін тоқтатып, адам шығынын болдырмады. Бұл әрекет әскери дайындықтың жоғары деңгейін және жеке құрамның кәсібилігін айқын көрсетеді.
Автор сондай-ақ Ауғанстандағы операциялардың әртүрлі кезеңінде қолданылған тактикалық шешімдерді сипаттайды. Әрбір миссия нақты мақсаттарға бағытталды: барлау деректерін жинау, маңызды көлік желілерін қорғау және қарсылас топтарын бейтараптандыру. Бұл міндеттерді орындау кезінде сарбаздар тактикалық ойлауды және жылдам шешім қабылдау қабілетін көрсетті.
«Екінші мұсылман батальоны» бірегейлігі оның этникалық құрамымен тығыз байланысты. Жасақтың әртүрлілігі олардың ауғандық ортаға жылдам бейімделуіне және жергілікті халықпен диалог орнатуына мүмкіндік берді. Мұндай байланыс тек тактикалық артықшылық беріп қана қоймай, сонымен бірге Қазақстанның көпұлтты қоғамының ерекшелігін көрсетеді.
А.Жантасов сонымен қатар тарихи жадыны сақтаудың маңыздылығын ерекше атап өтеді.
«Екінші мұсылман батальоны» тарихы қазақстандықтардың ерлігі мен бірлігінің символына айналды. Бұл тарих бүгінгі ұрпаққа патриотизм мен өз Отанына адалдықтың жарқын үлгісін береді. Сонымен қатар, кітап Қазақстанның әскери тарихын зерттеу үшін маңызды дереккөз ретінде қызмет етеді.
Полковник Амангелді Жантасовтың еңбегі әскери тарихты зерттеушілер үшін құнды дерек. «Екінші мұсылман батальоны» қызметі Қазақстанның халықаралық аренадағы рөлін айқындайды және оның әскери қызметшілерінің ерлігін тануға мүмкіндік береді. Еңбек оқырманды өткеннің маңызды оқиғаларымен таныстырып қана қоймай, бүгінгі күннің өзекті мәселелеріне тарихи көзқараспен қарауға ынталандырады. Сонымен қатар, кітап ұлттық мақтаныш сезімін қалыптастырып, ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға ықпал етеді.
Султан ОРАЗАЕВ,
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ докторанты, бас маман
Геральдикалық зерттеулер орталығы
Айгүл ЕРМЕКОВА,
ф.ғ.к., бас маман
Геральдикалық зерттеулер орталығы