«Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деген Абай атамыз «Ұстазсыз шәкірт – тұл, шәкіртсіз ұстаз – тұл» деп әрбір адам баласының өмірге қалыптасуына көбінесе ұстазға байланысты екенін ерекше айтады. Ғалым да, шахтер да бас иетін қасиетті мамандық иелері қашанда құрметке лайық.
Шәкiрттерiн бiлiм нәрiмен сусындатып, тәлім-тәрбиe беру, жақсы қасиeттерді бойына дарытып, адамгершілік рухта бағыт-бағдар берудe ұстaздың еңбегi зор. Сондықтан да ол әрдайым құрметті тұлға ретінде танылады.
Осындай ұстаздың бірі отыз жылдан астам еңбек өтілі бар, Ақадыр кентіндегі М.Мәметова атындағы жалпы орта білім беру мектебінің қазақ тілі және қазақ әдебиеті пәндерінің мұғалімі, мұғалім-зерттеуші санаты бар Садықова Қырмызы Мейірханқызы.
Қырмызы Мейірханқызының шыққан тегі оқымысты ұрпақ өсіріп тәрбиелеген Сембаевтар әулеті. Сембайдың 14 баласынан талай ғалым, ғылым докторлары, профессорлары шыққан. Кешегі Кеңес заманындағы Қазақ Социалистік Республикасының Білім Министрі болған Сембаев Әбдіхамит Ібнияұлы да, оның перзенті, мемлекет және қоғам қайраткері, қаржыгер, Зейнетақы және Қаржы салаларының (ең алғашқы отандық валюта – теңгені айналымға енгізген) реформаларын әзірлеуші, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің төрағасы қызметін атқарған Сембаев Дәулет Хамитұлы осы атадан шыққан.
Ал енді кейіпкеріміздің әкесі Мейірхан Тахауиұлы Сембайдың тағы бір ұлы Садықтан тарайды. Ағайындары құсап білімді қумаса да, техниканың құлағында ойнаған. Алланың берген 49 жасында талай жастарды баулып, автокөлік жүргізуді, техниканы күтіп ұстауды, жөндеуді үйреткен. Марқұм сабырлы, байсалды мінезімен ауылдастары арасында зор бедел иесі болған.
Анасы Шәку Құндақбайқызы қазіргі кезде 87 жаста. Әлі күнге дейін кітап оқиды. Ескінің әңгімесін естіп, көненін көзін көріп өскен. Әйел адам болса да, шежіре төңірегіне келгенде алдына жан салмайды екен. Ауыл адамдары, жан-жақта тұрып жатқан туған-туыстары шыққан тегі туралы нақты мәліметті осы кісіден біліп отырады. Дәлдеп айтқанда, ел арасындағы «кішігірім энциклопедия» иесі. Ол кісінің тағы бір қасиеті – Мұхтар Әуезовтың «Абай жолын» екі-үш жылда қайталап оқып тұру әдетін қалыптастырғаны. Қай уақытта болсын кітаптың әлдебір жерінен үзінді айтып беріңізші десең, жаңылмай оқиғаларын оңай баяндап береді.
Отбасымен бірге үлкен әжелері де тұрған. Төлеу Шәндігеқызының сынықшылық өнері болған. Елдің сынған, зақымданған қол-аяғын орнына келтіруде халық емін қолданып отырған. Түйінін түйген ағаштың шебері де болған. Оларды қолдарымен ойып отырып, қаймақ құятын ыдыс, басқа да ас бөлмесіне керек заттарды аса шеберлікпен жасай алған.
Ертеде шай ақымандары жарылғанда оларды жамап отырады екен. Өйткені жаңасын алу мүмкін бола бермейтін кез. Сондай заттарды әжей қаңылтырмен құрсаулап, сыртынан ештеңе ақпайтындай жамап беріп жүрген. Затының бүтінделгеніне қуанған иелері ішіне тәттілерді толтырып беріп жүрген. Үйдегі немерелері жамырасып, «көктен түскен» кәмпит-печеньелерді таласа жеген күндері көп болған.
Онымен қоса қарт әжеміз елтіріден, түлкіден тымақ, ішік тігіп жүрген. Бір сөзбен айтқанда, нағыз шеберлігімен халық арасында танылған адамның бірі болғаны анық.
Әжесі, әке-шешесінің тәрбиесін көріп, тоғыз баланың ішінде өскен Қырмызы бала туған ауылындағы Қарабұлақ орта мектебіне барады. Кейін бұл мектепке әкелерінің бірі Сембаев Әбдіхамит Ібнияұлының есімі берілді.
Мектепте оқып жүргенде қазақ тілі және қазақ әдебиеті пәндеріне аса қызығушылық танытады. Бұл жерде осы пәндерден сабақ берген, облыс, ауданымызға белгілі, ақындығымен, жазушылығымен аты шығып жүрген Уәдиев Қозы ұстазының ықпалы әсер береді. Сабағына ұқыпты оқушы балалардың жазушысы Бердібек Соқпақбаевтан бастап Мұхтар Әуезовтың, Ғабит Мүсіреповтың, Әзілхан Нұршайықовтың, Әбдіжәміл Нұрпейісовтың, Оралхан Бөкейдің, тағы басқалардың шығармаларын сүйсіне оқиды. Анасы тәрізді нағыз кітапқұмарлар қатарында болады. Жылдар өте осы құмарлығы өскенде тіл маманы, әдебиетші болсам деген арманға жетелейді.
Қырмызы Мейірханқызы мектептегі балалық шағындағы кездері туралы:
– Оқушы кезімізде бала болсақ та сабақтан тыс «Қарабұлақ» кеңестік шаруашылығының (совхозының) жұмыстарына кішкене болса да көмегімізді беруге тырысатынбыз. Қыз балалар қой қырқынына, ер балалар малға жем-азық дайындау науқандарына қатысамыз. Азғантай еңбегімізді ескеріп бір жылдары кеңшар директоры 26 оқушыға Москва қаласына туристік сапармен барып-қайтуды қаржыландырды. Ол кезде ол қала еліміздің астанасы.
Топтың ішінде мен де болдым. Қуанышымызда шек болмады. Шалғайда жатқан ауылмыз, көбіміз үйден алыс жерге бірінші рет шығуымыз. Сол сапарда пойызға да алғаш рет міндік. Мәскеу қаласына келгенде атағы жер жарған Кремльді, Қызыл алаңды, В.И.Лениннің мавзолейін, Василий Блаженныйдың храмын, Халық шаруашылығы жетістіктерінің көрмесін (ВДНХ), Орталық әмбебап дүкенін (ЦУМ), А.Пушкин атындағы бейнелеу өнерінің мұражайын, қару-жарақ палатасын, басқа да көрнекті әрі әдемі жерлерін көріп қайттық. Сол қызықты сапар маған да, бірге барған құрбы-құрдастарыма да шексіз қуанышты сәттерді сыйлады. Ел көріп, жер көріп өлшеусіз әсер алдық, ой-өрісіміз кеңейді. Москва сапарында өткізген күндер әлі күнге дейін көз алдымда – деп естелігін айтып шықты.
Орта мектепті жақсы бағалармен аяқтаған Қырмызы Мейірханқызы 1988 жылы облыс орталығы – Қарағанды қаласына барып, мемлекеттік университетке (қазіргі кезде академик Е.Бөкетов атындағы Қарағанды Ұлттық зерттеу университеті) құжаттарын тапсырады. Сынақтардан сүрінбей өтіп, филология факультетінің студенті болып шыға келеді.
Енді студенттік өмір басталады. Бұл жерде де ұйып тыңдайтын оқытушылары кездеседі. Әсіресе, теориядан білім беретін Жандос Смағұлов, ХІХ ғасырдың әдебиетінен, нақтырақ айтқанда жыраулар поэзиясынан дәріс беретін Мұрат Смағұлов, тіл білімінен (қазақ тілі морфологиясы) лекциялар оқитын Сәбиля Төлекованың (университетті бітірерде диплом жұмысының жетекшісі болған) сабақтары ұнайды.
Университетте оқып жүргенде қатарластарымен бірге қаланың мектептерінде теорияны ұштастырып тәжірибеден өтіп, ел қатарлы күзгі ауылшаруашылық науқандарына қатысып, картоп, көкөніс жинауға көмек беруге атсалысып жүреді. Жастар болғаннан кейін, әрине құрбы-құрдастарымен бірге қызығы мол кештерден, жиындардан да қалмайды. Студенттік өмірдің қызығы осында!
Қолына диплом тиген бетте Қырмызы мұғалім туған ауылы Қарабұлаққа тартып отырады. Өзі оқып шыққан мектебінде ұстаздық етеді. Жоғарғы оқу орнында алған білімін оқушыларына үйрете бастайды. Аз уақыт ішінде біраз тәжірибе жиналады.
Алайда, бір жыл өткен соң Жұмыскер ауылында тұратын жігітке тұрмысқа шығады. Үйлену тойын өткізгеннен кейін Ақадыр кентіне қоныс аударуға тура келеді. Жас мұғалімді М.Мәметова атындағы орта мектептің директоры Басуева Валентина Николаевна қуана жұмысқа қабылдайды. Ол кезде қазақ тілінде беретін сыныптардың енді ғана ашылып жатқан кезі. Мамандар да жетіспейді. Жалпы бұл мектеп 1964 жылы пайдалануға беріліп, отыз жылға жуық тек орыс тілінде оқытатын білім ошағы болған.
Міне, сол кезден бастап Қырмызы Мейірханқызы осы мектептің білікті ұстазы. Алғашқы күннен бастап оқушыларына қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәндерінен сабақ беруде өзінің бар білгенін, ынта-талабы мен күш-жігерін салып аянбай еңбектенуде. Осы жылдары ұстаздық өмірдің қиындығына, ыстық-суығына төтеп беріп, әріптестерімен бірге тәжірибе алмасып, оқушыларының терең білім алуына барын салды деп ауыз толтырып айтуға болады. Ұстаздың еңбек жолында осы мектепте жаңадан қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәндерінің кабинеттерін ашу, оларды жасақтау яғни заманауи оқыту технологиясына сай көрнекілік пен эстетикалық үлгіде жабдықтау жұмыстарын іске асыру бұйырды. Осы жасалған шаралар оқушыларының сапалы білім алуына, оларды игілігіне пайдалануына әкелгенін жасыруға болмайды.
Қырмызы Мейірханқызының жоғары сапалы теориялық білімінің, бай әдістемелік іс-тәжірибесінің және озық үлгідегі оқыту шеберлігі мен талапшылдығының арқасында алдынан білім алған көптеген шәкірттері әр жылдары олимпиадаларға, Абай оқуларына, «Үздік шығарма», «Эрудит», «ХХІ ғасырдың көшбасшысы» байқауларына қатысып жүлделі орындардан көрініп жүрді.
Атап айтсақ, Дүйсенбай Тоқтар есімді оқушысы М.В.Ломоносов атындағы Халықаралық олимпиадаға қатысып, жүлделі ІІІ-орыннан көрінді.
Орынтаева Әсем деген шәкірті облыстық олимпиаданың жеңімпазы атанған. Келесіде «Алғашқы қадам» аталымы бойынша журналист-тілші ретінде Қарағанды облысы әкімінің қолынан «Алтын сұңқар» сыйлығына қол жеткізіп, 300 мың теңгелік сертификатының иесі атанды.
Тағы бір оқушысы Жұматай Аружан облыстық «Жас филолог» байқауында топ жарды. Ал енді, Ханел Мөлдір облыстық олимпиадаға қатысып, жүлделі екінші орынға ие болды.
Ұлағатты ұстаздың биіктерден көрінген шәкірттерін айта берсек әлі де жетерлік.
Қырмызы Мейірханқызынан ұстаздық еңбегі туралы сұрағанымда: «Мен өмірімде осы мамандығымды таңдағаныма еш уақытта өкініш білдірген емеспін. Мұғалімдік жұмысым өзіме ұнайды. Бірге туған үш бірдей сіңлілерім ғылым жолын қуып, докторлық диссертацияларын қорғаған. Астана қаласында тұрады. Маған да олар құсап ғылым жолына түсуге болар еді. Бірақ мен ауылды қаладым.
Осы мектепте ұстаздық еткеніме 32 жыл болыпты. Бесінші сыныптан бастап он бірінші сыныпқа дейін сынып жетекшісі ретінде 4 шығарылым жас түлектерді үлкен өмірге аттандырған екенмін. Оның бәрі өмірдегі өз жолдарын тауып, биіктерден көрініп жүр. Біраз мектеп бітіруші оқушыларым Ұлттық Бірыңғай тестілеуден өтерде менің пәндерімді таңдайды. Тер төгіп, күні-түні тыным таппай дайындаламыз. Еңбегіміз еш болмайды. Сынақтан жақсы өтіп, жоғарғы оқу орындарына түсіп жатқандары қаншама!
Ал енді жекелеген оқушыларым туралы айтсам, 2000 жылы «Мәдениетті қолдау» жылына байланысты жоғары сынып оқушыларына шығармалар жазғызған болатынмын. Сол кезде ең үздік болып оқушыларым Кәрсембаев Дәурен, Есенов Сырым және Тохметов Құралбектің шығармалары танылды. Дәурен Құралұлы қазіргі уақытта Шет ауданы әкімінің орынбасары. Кезінде өзім тәрізді Ә.Ермеков атындағы мектепте тарих пәнінің мүғалімі, Ортау ауылының және Ақадыр кентінің әкімі қызметтерінде болды. Сол шәкірттерімнің жазған еңбектері бүгінгі күнге шейін менде сақтаулы тұр» деп сөзін аяқтады.
Білікті ұстаз Қырмызы Мейірханқызы ұстаздық жолында әрдайым кәсіби біліктілігін жетілдіруде. Үш жыл сайын Қарағанды қаласындағы «Өрлеу» біліктілікті арттыру Ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының Қарағанды облыстық филиалында курстардан өтіп арнайы сертификаттарына ие болып келеді. Әрдайым ізденіп, жаңашылдыққа ұмтылып жүрген ұстаздардың бірі. Қажырлы еңбегінің арқасында ең жоғарғы санат – мұғалім-зерттеуші дәрежесіне қол жеткізді.
Еңбегі еленіп Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту Министрі Ғ.Бейсембаевтың Құрмет грамотасымен, Қарағанды облысы Білім басқармасының басшыларының Құрмет грамотасы, Алғысхатымен, Шет аудандық Білім бөлімінің, Шет ауданы және Ақадыр кентінің әкімдерінің түрлі марапаттарымен құрметтелген.
М.Мәметова атындағы мектептің директоры Удешев Ержан Айтжанұлы әріптесі жайлы: «Біздің мектеп 60 жылдан астам өзіндік тарихы бар білім ордасы. Мұғалімдер ұжымы да мықты әрі ұйымшыл. Тәжірибелі ұстаздарымыз көптеп саналады. Солардың бірі – қазақ тілі және қазақ әдебиеті пәндерінің мұғалімі Садықова Қырмызы Мейірханқызы. Ең жоғары санатқа ие болған бес ұстаздың бірі.
Ұлағатты ұстазымыз шәкірттерін оқытуда көп еңбек сіңіруде. Оқушылары халықаралық, республикалық, облыстық және аудандық олимпиадаларға, түрлі байқауға қатысып биіктерден көрініп жүр. Жас мамандарға қол-ұшын созып, оларға ұстаздық жолында жинаған тәжірибесін айтудан, үйретуден жалыққан емес. Біз осындай білікті ұстаздарымызбен мақтанамыз» деп сөзін түйіндеді.
Қырмызы Мейірханқызының өмірлік жұбайы Сейдуали Сайлаубекұлы Шет ауданы, Жұмыскер ауылының тумасы. Қазіргі таңда «Локомотив Транс 2011» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде қатардағы жұмысшы.
Ерлі-зайыптылар бір қыз, бір ұл тәрбиелеп өсірген. Үлкендері Ақдана Астана қаласында тұрады. С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің радиотехника және телекоммуникация факультетін бітірген. Іле-шала университеттің магистратурасына түсіп, магистр атағына ие болған. Жұбайы Азамат Ә.Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университетінің түлегі. Бүгінгі таңда Астана қаласындағы «Тальго» локомотивін құрастыру зауытында инженер болып қызмет етеді. Екеуі Әнел есімді қыз баланы тірбиелеп өсіріп отыр.
Кіші ұлдары Ақжігіт Ақадыр кентіндегі Ю.А.Гагарин атындағы мектеп-лицейінің биылғы жылғы түлегі. Лицейді үздік бағалармен бітірді. Ұлттық Бірыңғай тестілеуде мектеп бойынша ең жоғары жетістікке жетіп 124 балл жинап алып шықты. Осы нәтиженің арқасында Астана қаласындағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне мемлекеттік грантпен студент болып қабылданды.
Былтырғы жылы Сейдуали Сайлаубекұлы мен Қырмызы Мейірханқызының отау құрғанына 30 жыл толды. Осы мерейлі мерекеге байланысты балалары Ақдана-Азамат екеуі ата-аналарына Египет еліне туристік сапармен баруға жолдамаларды сыйға тартты. Төртеуі шет елге қыдырып барып, көңілді, шатты күндерін өткізіп қайтты.
Қазіргі қоғамдағы мұғалім жеке көзқарасы бар, соған қарай жігерлі тұлға, зерттеушілік, ойшылдық, шығармашылық қасиеті бар, әрі оқушысын осы қасиеттер арқылы өз бетінше оқытып, ізденіп кеңейтілген білім алуға үйрете алатын маман болуы керек. Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек екендігін баршамыз мойындауымыз керек. Осындай ұстанымды ұран етіп, мерейі үстем болып жүрген кентіміздегі ұлағатты ұстазымыздың бірі Садықова Қырмызы Мейірханқызының еңбек жолы осындай.
Алдынан білім алған оқушыларына мейірім шуағын төгіп, өнеге бере білген жаны жомарт, пейілі дархан ұстазымыздың ерен еңбегі шәкірттерінің құрметіне бөлене беретіні сөзсіз.
Қалижан БЕКҚОЖА,
Ақадыр кенті