Қазақстан Республикасының есірткіге байланысты істер жөніндегі заңнамасы оны бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылықты көздей отырып, олардың айналымы мен қолданылуын реттейді. Атап айтқанда, Қазақстанда қылмыстық жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚК) 296, 297-бабымен реттелетін есірткілерді сақтау, сатып алу, дайындау немесе өткізу сияқты заңсыз айналымға байланысты қылмыстар жасалған кезде туындайды.
Аталған заттардың, олардың аналогтарының немесе құралдарының шағын, ірі және аса ірі мөлшерін 2002 жылғы 8 тамызда күшіне енген заңсыз айналымда табылған есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтары мен прекурсорларын шағын, ірі және аса ірі мөлшерге жатқызу туралы жиынтық кестеге сәйкес айқындау керек.
Есірткі құралдарының, психотроптық, күшті әсер ететін, улы заттардың, олардың аналогтарының, прекурсорларының нақты түрін, атауын, мөлшерін, салмағы мен көлемін анықтау үшін, сондай-ақ заттардың, олардың аналогтарының немесе оларды жасау үшін пайдаланылатын Жабдықтардың жарамдылық фактісін анықтау үшін сараптама қажет.
2025 жылғы 2 қаңтардан бастап ҚК осы жылдың 6 наурызында күшіне енген жаңа 297-1-баппен толықтырылды.
ҚК-нің 297-1-бабында қызметтік жағдайын пайдалана отырып қылмыс жасаған лауазымды адамдар үшін неғұрлым қатаң қылмыстық жауапкершілік шаралары, сол сияқты есірткі, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын заңсыз өндіру енгізілді. Мұндай қылмыстар үшін жаза енді он бес жылдан жиырма жылға дейін бас бостандығынан айырылуы немесе өмір бойына бас бостандығынан айырылуы мүмкін.
Бұл норма есірткі бизнесін ұйымдастырушылар үшін жазаларды курьерлерге дейін шектеуге бағытталған. Сондай-ақ, кәмелетке толмаған құқық бұзушылар үшін жауапкершілік шаралары жеңілдетілді. Сонымен бірге, бас бостандығынан айыру мерзімі ұйымдастырушылар үшін өмір бойына дейін ұзартылды.
Мұндай өзгерістердің басты себебі – есірткіні ұйымдастырушылар мен өндірушілермен салыстырғанда қылмыстық схемадағы ең аз маңызды буын болып саналатын «кепілгерлер» бас бостандығынан айырудың ұзақ мерзімдерін жиі алатын. Бұл ретте есірткі өндірушілерге жаза ұқсас болды, бұл сотталғандардың туыстарына наразылық туғызды.
Түзетулердің нәтижесінде есірткі өндірушілерге жаза күшейтілді және қылмыстың бұл түрі қазір ең қауіптіге тең. Түзетулерде «дайындау» және «өндіріс» ұғымдары да нақты бөлінген, мұнда өндіріс жер асты есірткі зертханаларына тән сериялылықпен сипатталады.
Енді мұндай бірінші қылмыс үшін ауырлатпайтын жағдайсыз «кепілгерлерге» мүлкі тәркіленіп, бес жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру қаупі төніп тұр. Бұл өзгерістерге «кепілгерлердің» көпшілігі есірткі өндірумен айналыспайтын, тек ұйымдастырушылар қолданатын жастар себеп болады.
Өзгерістер ҚК-нің 297-бабына да әсер етті. Енді есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын өткізу, жөнелту немесе өткізу мақсатында заңсыз сатып алу, сақтау, тасымалдау үшін жаза: бес жылдан сегіз жылға дейін (бұрын бес жылдан онға дейін), алтыдан онға дейін (бұрын алтыдан 12 жылға дейін) және жетіден 12 жылға дейін (бұрын оннан 15-ке дейін).
Бұдан басқа, аталған барлық қылмыс үшін қосымша шара көзделген – мүлікті тәркілеу ҚК-нің 297-бабының барлық бөліктерінде сақталған.
Осылайша, жаңа заңнамалық база күресті олардың делдалдарына емес, есірткі бизнесінің жетекшілеріне бағыттауға мүмкіндік береді.
А.А.САДЫКОВА,
судья
Шахтинск қалалық соты